Smail Buljubašić – Zaboravljeni hodža s petokrakom na ahmediji

Ustaški zločini koji su započeli u Bihaćkoj krajini neposredno nakon proglašenja Nezavisne Države Hrvatske u aprilu 1941. godine ostavili su snažan utisak kod pojedinaca koji su danima promatrali ova zlodjela. Jedan od onih koji je promatrao ove zločine bio je imam (hodža) Smail Buljubašić iz Vrnograča u blizini Velike Kladuše. Međutim, za razliku od pojedinaca koji su samo promatrali zločine, Smail Buljubašić otvoreno je stao u odbranu Srba s područja Grmeča i Banije koji su bili na udaru ustaša. Na taj način pokušao je potaknuti i druge sugrađane da djeluju kao i on.
Međutim, nedostatak historijskih izvora nedozvoljava nešto detaljniju rekonstrukciju njegovog angažmana u danima kada su ustaše sprovodile teror nad lokalcima. Prvi, poznati dokument u kojem se pominje Buljubašić jeste odluka Narodnooslobodilačkog odbora sela Vrnograč od 13. decembra 1942. godine kojom je poništen brak između dvoje supružnika iz ovog sela. Ovaj historijski izvor koji datira iz vremena kada je na ovom prostoru egzistirala slobodna partizanska teritorija poznata kao Bihaćka republika i Buljubašićev potpis na odluci Narodnooslobodilačkog odbora ukazuje da je bio pristalica antifašističkog pokreta. Kada su početkom 1943. godine Nijemci pokrenuli operaciju Weiss ili Četvrtu neprijateljsku ofanzivu
kako je još nazivana u jugoslavenskoj historiografiji, Nijemci su uništili Bihaćku republiku, a pripadnici 2. bataljona 369. njemačkog puka ušli su u Vrnograč. Tom prilikom, uhapšen je i hodža Smail Buljubašić od strane Nijemaca i ustaša. Smail Buljubašić je strijeljan pred džamijom ispred koje su se nalazili okupljeni lokalni vjernici.
Rijetka sjećanja na Smaila Buljubašića ostavio je Hajro Kapetanović, istaknuti komunistički revolucionar, koji u svojim sjećanjima piše: “ /…/ Tada je ubijeno blizu stotinu aktivista, među kojima sedam odbornika Opštinskog odbora Vrnograča s hodžom Smajilom Buljubašićem i odbornicima Mustafom Ikanovićem i Alom Elezovićem. Zatim su ubijeni dvanaest omladinaca i odbornika iz sela Izačića i okoline, Muhamed Sadiković, član Gradskog narodnog odbora u Bihaću i drugi.”
Mnogo godina nakon završetka Drugog svjetskog rata, 1983.godine slikar Aleksandar Lucijan nacrtao je “jezivu” sliku na kojoj je prikazano kako petorica Nijemca s puškama u rukama vode Smaila Buljubašića na streljanje. Na ahmediji (kapa koju nose hodže) Smaila Buljubašića naslikana je crvena zvijezda, kao simbol partizana i antifašističke borbe. Kada su u Bosni i Hercegovini početkom 1990-ih godina održani prvi višestranački izbori i kada su komunisti izgubili vlast, pojedinci iz novoformiranih stranaka odlučili su oskrnaviti Lucijanovu sliku na kojoj se nalazio Smail Buljubašić. Crvena zvijezda s njegove ahmedije je izbrisana. Tako oskrnavljena slika je godinama stajala u depou, da bi potom bila restaurirana, Zvijezda petokraka vraćena je na Buljubašićevu ahmediju. Danas se ova slika nalazi u Opštinskoj vijećnici Velike Kladuše kao simbol borbe protiv fašizma.  

Dino Dupanović