„Drenović je izdao Šolaju!“ Partizani i četnici

Rano ujutro 27. februara 1942. grupa partizanskih kurira spustila se u slikoviti kanjon rijeke Vrbas, gdje su našli partizanski oblasni štab, koji je tih dana bio formiran. Štab je i dalje zasjedao. „Drenović je izdao Šolaju“, rekli su kuriri, izazivajući nevjericu i bijes.

Ko su zapravo bili Drenović i Šolaja? Uroš Drenović je bio učitelj iz sela Sitnica, na planini Manjači, južno od Banjaluke. Simo Šolaja je bio šumski radnik iz Pljeve, sela koje se nalazilo u dolini Plive, dalje na jug. Obojica su 1941. godine bili glavni organizatori i predvodnici ustanka protiv ustaša u svom kraju. Drenović je komandovao bataljonom nazvanim po Petru Kočiću, a Šolaja je predvodio bataljon „Iskru“. Oba su bataljona formalno bila pod komandom štaba istog partizanskog odreda, kojeg su komunisti organizovali sa ciljem da bolje koordinišu, ali i da predvode ustanak u tom području.

Prije rata, Šolaja je bio član Udruženja četnika, srpske nacionalističke paravojne organizacije. Nosio je njihovo obilježje, dvoglavog orala, čak i nakon što su mnogi borci njegovog bataljona prihvatili komunistički simbol – crvenu petokraku. Ali dok je Šolaja ostao vjeran zajedničkom cilju borbe protiv okupacionih snaga, Drenović je svoj bataljon i formalno proglasio četničkim, te ga ubrzo izdvojio iz partizanskog odreda.

Od samog početka organizacije otpora, četnički naziv usvojen je od gotovo svih srpskih gerilskih grupa koje su ostale formalno lojalne jugoslovenskoj kraljevskoj emigrantskoj vladi. Četnički uticaj se širio iz dva centra: jednog u zapadnoj Srbiji oko pukovnika Dragoljuba Mihailovića (uskoro nominalnog vođe svih četničkih formacija), te drugog u Dalmaciji oko Momčila Đujića, bivšeg sveštenika. Rast rivalstva između komunista i četnika doveo je do otvorenog neprijateljstva, nakon čega su se četničke komande okrenule kontaktima i saradnji sa osovinskim snagama. Nijemci su odbili direktnu saradnju sa Mihailovićem – ograničavajući svoj odnos sa „legalizovanim“ četničkim jedinicama – dočim su Italijani odmah prihvatili cjelokupan četnički pokret i uklopili ga u svoj borbeni poredak u ratu protiv partizana.

Drenović je do početka 1942. već bio u kontaktu sa četničkim višim štabovima. Februara te godine, tokom planiranog zajedničkog napada na Mrkonjić Grad, Drenović je propustio Italijane kroz svoje položaje, koji su partizane udarili s boka. Šolaja se jedva spasio. Kada se dokopao svog bataljonskog logora, skinuo je dvoglavog orla i dao je da mu prišiju crvenu zvijezdu. Komunisti su Šolajino konačno opredjeljenje dočekali sa velikim olakšanjem, ali je njihova dramatična borba protiv četnika bila tek u povoju…  

Vladan Vukliš