Krijumčari: “Heroji” ili “ubice”?
Osobe koje je Yad Vashem proglasio “Pravednicima među narodima” uključuju mnoge koji su pomogli Jevrejima da pobjegnu sa teritorija pod nacističkom okupacijom. Dvorana sjećanja u centru Yad Vashem, Jeruzalem, decembar 2007. <br>© David Shankbone, CC BY-SA 3.0<br><http:></http:> https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Yad_Vashem_Hall_of_Names_by_David_Shankbone.jpg
Osobe koje je Yad Vashem proglasio “Pravednicima među narodima” uključuju mnoge koji su pomogli Jevrejima da pobjegnu sa teritorija pod nacističkom okupacijom. Dvorana sjećanja u centru Yad Vashem, Jeruzalem, decembar 2007. <br>© David Shankbone, CC BY-SA 3.0 <br> <http:></http:> https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Yad_Vashem_Hall_of_Names_by_David_Shankbone.jpg
“Krijumčar. To je profesija zbog koje se ljudi, potencijalni heroji ili ubice, odriču svog redovnog posla”, napisao je Henri Amouroux u svojoj knjizi Život francuskog naroda pod okupacijom (1961).
Krijumčar je neko ko transportuje ljude preko granice. U zemljama pod okupacijom nacističke Njemačke krijumčari su odmah dobili važnu ulogu u pomaganju onih koji su se htjeli priključiti pokretima otpora i u izbavljanju progonjenih osoba. U Francuskoj su krijumčari bili muškarci i žene iz pograničnih regija, često s “neutralnom” Švicarskom i Španijom , ili oko linije razgraničenja koja je od juna 1940. do novembra 1942. razdvajala okupiranu zonu od tzv. “Slobodne zone” pod višijevskom vlašću. Bili oni seljaci, carinici, trgovci na crno, studenti, očevi ili majke, krijumčari su dobro poznavali teren i mogli su provoditi opasne misije u regijama pod strogom kontrolom. Često su bili povezani s mrežama otpora. U Jugoslaviji je Komunistička partija u ilegali već prije rata prebacivala svoje aktiviste iz zemlje i u zemlju, a pod okupacijom ih je krijumčarila iz gradova u oslobođene teritorije. Srpski rojalisti Četničkog pokreta su 1944, u nastojanju da unaprijede svoj položaj kod Saveznika, prokrijumčarili američke pilote čije su avione oborili Nijemci.
Sa intenziviranjem holokausta i velikim racijama u ljeto 1942, na desetine hiljada Jevreja željelo je napustiti Francusku, pa se broj krijumčara povećao. Pored onih koji su djelovali iz uvjerenja (u službi političkog ili vojnog otpora, ili iz humanih pobuda i odbijanja antisemitizma), bilo je i oportunista koje je privukla mogućnost zarade. U Nezavisnoj Državi Hrvatskoj krijumčari su prebacivali Jevreje iz njemačke u italijansku zonu okupacije, povremeno uz nadoknadu. Françoise Frenkel , poljska Jevrejka koja je bila našla utočište u Francuskoj, uhapšena je na švicarskoj granici u decembru 1942. jer je krijumčar kojem je platila pobjegao na prvi znak opasnosti. U drugom, ovaj put uspješnom pokušaju, u junu 1943, mreža za spašavanje Jevreja povjerila je zadatak krijumčarenja jednom blagonaklonom francuskom cariniku.
Krijumčari su oličenje sive zone o kojoj govori Henri Amouroux. Kako bi uveli reda u situaciju i odali počast “herojima” francuske vlasti su nakon provedenog istraživanja 1946. prepoznale naziv krijumčar (“passeur”). Omogućavanje prolaza članovima pokreta otpora ili vojske u Slobodnu Francusku ili u savezničke ili neutralne zemlje priznato je kao čin otpora. Krijumčare jevrejskih izbjeglica priznaje centar Yad Vashem koji dodjeljuje titulu “Pravednika među narodima” onima koji su djelovali iz pobuda altruizma. Corine Defrance Vladan Vukliš