Nedjela pripadnika otpora.
Lokacije masovnih ubistava koje su partizani počinili u Austriji i Sloveniji u maju 1945. nad pripadnicima ustaških i drugim kolaborantskih snaga. © Dr. Florian T. Rulitz / Lokalisationen der Massaker von Bleiburg, CC BY-SA 3.0
Places of mass killings carried out by Partisans in Austria and Slovenia in May 1945 against Ustasha and other collaborationist forces. © Dr. Florian T. Rulitz / Lokalisationen der Massaker von Bleiburg, CC BY-SA 3.0
Public head shaving of a woman accused of having intimate relations with the Germans during the occupation of France, Montélimar, 29 August 1944. © National Archives at College Park, Public domain, via Wikimedia Commons
Public head shaving of a woman accused of having intimate relations with the Germans during the occupation of France, Montélimar, 29 August 1944. © National Archives at College Park, Public domain, via Wikimedia Commons
Poznati jugoslovenski nadrealistički pjesnik i komunista jevrejskog porijekla, Oskar Davičo, 1953. godine objavio je zbirku pjesama pod naslovom „Čovekov čovek“. Njegova autorefleksivna i kritički intonirana poezija postavljala je pitanja o oslobodilačkoj borbi i o budućnosti emancipatorskog projekta koji je rođen u revolucionarnom ratu. Jedno je pitanje glasilo:
Je li moguće biti nevin i živ,
je li moguće disati i biti čist od krvi,
boriti se i ostati nežnih dlanova pod zastavom neuprljanom?
Borba protiv nasilničkih okupatorskih režima, da bi bila uspješna, i sama je morala upotrebljavati nasilje. Nekada, to nasilje je bilo nužno, ali je nekada bilo i prestupničko, nekažnjeno i počinjeno bez kajanja.
U okupiranoj Jugoslaviji, Komunistička partija je koristila razne metode da izgradi, objedini i kontroliše masovni pokret otpora. Osim oslonca u propagandi, primjernom rukovođenju i u povremenim primjerima individualne žrtve, komunisti su se takođe koristili i disciplinarnim nasiljem. Smrt pred streljačkim vodom ili na vješalima nekada su dočekali one partizane koji su osuđeni zbog izdaje ili nediscipline. Civili su takođe stavljani pred revolucionarne tribunale zbog krađe ili saradnje sa neprijateljem. Postojale su i faze revolucionarnog nasilja. Tokom takozvanih „lijevih skretanja“ u dijelovima Hercegovine i Crne Gore 1942, stotine ljudi su ubijeni zbog optužbi stvarnog ili tek potencijalnog svrstavanja uz neprijatelje. Nekima je bilo dovoljno to što su bili imućniji seljaci.
Klasno bazirana ubistva ponovila su se i nakon oslobođenja, ali je posljeratna retorzija uglavnom bila formalizovana kroz pravosudni proces, vrlo često kao posljedica dokazane kolaboracije sa okupatorom. Hiljade su ubijeni zbog nošenja neprijateljske uniforme, mada je važno znati da je daleko više ljudi bilo pošteđeno kroz masovnu amnestiju, što se odnosilo na pripadnike četničkih formacija i „regularnih“ trupa kao što je Hrvatsko domobranstvo. Kroz sve forme primijenjenog kažnjavanja, dešavali su se ekscesi i prestupi, često podgrijavani kombinacijom ideologije i želje za osvetom. Dva najpoznatija primjera su strijeljanja pripadnika hrvatskih osovinskih snaga oko Blajburga (Austrija) i preostalih četnika Draže Mihailovića oko planine Zelengore (istočna Bosna).
Osvetničko kažnjavanje primjenjivano je i drugdje u Evropi. Oslobođenje Francuske 1944/45. praćeno je nečim što se naziva „divlja čistka“ (épuration sauvage) tokom koje je ubijeno najmanje 10 hiljada ljudi. Ove „čistke“ su često praćene i ritualima javnog sramoćenja žena koje su optužene za „horizontalnu kolaboraciju“ (spavanje sa neprijateljem), u kojima im je glava obrijana pa su vođene niz ulice. Drugdje, žene koje su sumnjičene za odnose sa Nijemcima su optužene za „nemoralno ponašanje“ i kažnjavane na druge načine.
Vladan Vukliš and Nicolas Moll