Ženevska deklaracija evropskih pokreta otpora iz 1944.

Ima li više smisla govoriti o “evropskom otporu” ili o “otporu u Evropi”? Definitivno nije postojala zajednička evropska organizacija otpora, mada je u filmu “Casablanca” iz 1942. fiktivni lik Viktor Laszlo predstavljen kao lider upravo takve organizacije. Međutim, mnoge grupe otpora imale su dojam da čine dio zajedničke borbe protiv fašizma u Evropi, a bilo je i nastojanja da se uspostave kontakti između grupa otpora iz različitih evropskih zemalja.

Ti kontakti doveli su do niza od šest sastanaka u Ženevi između marta i jula 1944. Zašto u Ženevi? Grad s prelijepim jezerom nalazio se u neutralnoj Švicarskoj, pa je bio manje opasno mjesto za susret od okupiranih zemalja, a nekoliko pokreta otpora je tu već imalo delegate. Inicijativu su pokrenuli Altiero Spinelli i drugi italijanski antifašisti koji su bili uvjereni da je neophodno izgraditi demokratsku i ujedinjenu Evropu nakon rata. Na sastancima su se okupili predstavnici grupa otpora iz Italije, Francuske, Nizozemske, Jugoslavije, Norveške, Poljske, Čehoslovačke, Danske i Njemačke. Jugoslaviju je predstavljao Lazar Latinović, član Komunističke partije Jugoslavije i “Španac” koji se borio u francuskom pokretu otpora, a onda se nastanio u Švicarskoj odakle je bio aktivan u povezivanju i organizovanju jugoslavenskih antifašista.

Delegati su radili na zajedničkoj evropskoj deklaraciji, ali rasprave nisu bile lake. Bilo je onih koji su, poput Spinellija, jasno podržavali uspostavljanje Evropske federacije u kojoj će suverenitet svake države biti ograničen – to se smatralo preduslovom za sprečavanje povratka u nacionalizam, fašizam i nove ratove. Drugi su, međutim, bili skeptični, uključujući predstavnike iz Norveške i Jugoslavije. U mnogim zemljama je prioritet za grupe otpora bilo “narodno oslobođenje” – a kad bi zemlja konačno izbacila okupatora i ponovo osvojila svoj suverenitet, ne bi bila spremna odreći se tog suvereniteta za koji je podnijela tolike žrtve.

Većina učesnika konačno je usaglasila zajednički dokument pod naslovom “Deklaracija evropskih pokreta otpora”. Otvoreno je zagovarana “federalna unija evropskih naroda”, ali je također naznačeno da ta “federalna unija ne smije podrivati pravo svake države članice da rješava svoje specifične nevolje”. Iako im je neposredni odjek bio ograničen, sastanci u Ženevi i deklaracija koja je iz njih proizašla pokazuju da je otpor za vrijeme Drugog svjetskog rata bio važan pokretač ideje o uspostavljanju zajedničke i demokratske Evrope nakon rata, suprotstavljene nacionalizmu i fašizmu. Nicolas Moll