Tajnoviti “vojnik bez imena”
Autoportret (s nacističkim amblemom među zubima), Claude Cahun, maj 1945. Claude Cahun pred vratima svoje kuće, s amblemom orla otrgnutim s uniforme njemačkog vojnika među zubima, metafora njihove pobjede nad ratom: ona je ta koja jede orla, a ne obratno. © Archives of Jersey, Réf. JHT/1995/00030/u, all rights reserved.
Autoportret (s nacističkim amblemom među zubima), Claude Cahun, maj 1945. Claude Cahun pred vratima svoje kuće, s amblemom orla otrgnutim s uniforme njemačkog vojnika među zubima, metafora njihove pobjede nad ratom: ona je ta koja jede orla, a ne obratno. © Archives of Jersey, Réf. JHT/1995/00030/u, all rights reserved.
Claude Cahun (1894-1954) i Marcel Moore (1894-1954) su dvije umjetnice povezane s avangardnim pokretima između Prvog i Drugog svjetskog rata. Bavile su se pisanjem, dizajnom, glumom, dekoracijom i fotografijom, a zajedno su proizvele mnoga djela u kojima kombiniraju fotomontažu i pisanje, istražuju predstavljanje sebe kroz motive dvojnika, maske, ogledala… Ali na britanskom ostrvu Jersey 1940. njihov dvojac se umnožava nakon što na ostrvo stiže njemačka vojska. Kao članovi Udruženja revolucionarnih pisaca i umjetnika (AEAR) Claude i Marcel pridružuju se otporu.
Na pisaćoj mašini marke Underwood, Claude Cahun ispisivala je slogane na šarenim listovima, Marcel Moore ih je prevodila i potpisivala s Bezimeni vojnik. Zatim su te letke ubacivale između listova novina, u torbe, džepove i pepeljare vojnika i oficira ili bi ih kačile za brisače na vozilima. Ideja im je bila originalna: uživljavajući se u ulogu njemačkih vojnika nastojale su demoralizirati trupe, govoriti im o strahotama rata, čak i u pobjedi, i o neminovnosti skorog njemačkog poraza. Napisale su oko 6,000 letaka koje su tokom 4 godine rasturale na nekoliko jezika. Namjerno su pravile greške kakve bi pravili izvorni govornici njemačkog, da bi pojačale konfuziju i nagnale ljude da povjeruju kako iza tih papira stoje Nijemci i da je organizacija internacionalna. Množile su se akcije Bezimenog vojnika što je davalo dojam da je pokret rasprostranjen. To je izazvalo paniku i konfuziju u njemačkoj vojsci koja nikako nije uspijevala da identifikuje tog avetinjskog neprijatelja.
“Hitler nas vodi, Goebbels govori u naše ime, Goering umjesto nas jede, Himmler ubija u naše ime, ali niko umjesto nas ne gine… Širi dalje.”
Prokazane su u julu 1944, a Gestapo skoro nije mogao povjerovati da iza pobune stoje ove dvije po svemu sudeći pristojne žene. Sud je njihovu homoseksualnost smatrao izopačenom i uzeo je kao okolnost koja im je išla na štetu. Osuđene su na smrt i tešku robiju. S humorom su pitale kojim će redoslijedom kazne biti izvršene. Zaboravljene u ćeliji s drugim zatvorenicima, puštene su konačno 1945. kad je ostrvo oslobođeno. “Sve mi govori da je antinacistička defetistička propaganda – moj književni rad tih godina – bila učinkovita”, napisala je Claude Cahun u pismu prijatelju iz avgusta 1948.
Marie-Edith Agostini