Izdajnici

Ko se može smatrati izdajnikom? U Francuskoj, Jugoslaviji i drugim okupiranim zemljama grupe otpora smatrale su sve koji su sarađivali s njemačkim ili italijanskim okupatorima za izdajice – izdajice svog naroda, zemlje ili nacije. Simbol za ovo je bio Vidkun Quisling, šef kolaboracionističkog režima u Norveškoj: od 1940. termin kvizling su u mnogim evropskim zemljama koristili protivnici nacističke Njemačke kao sinonim za izdajnika.

U nacističkoj Njemačkoj pojam izdajnika je imao drugo značenje: Nacistički režim ga je koristio za Nijemce koji su pružali otpor – njih su nazivali “izdajnicima otadžbine” (Vaterlandsverräter). To je naročito bio slučaj tokom rata kad je otpor, na primjer atentat na Hitlera od 20. jula 1944. smatran podlim zabijanjem noža u leđa naciji koja se bori, a osobe koje su učestvovale izvedene su pred sud i osuđene, mahom na smrt, za “veleizdaju” (Hochverrat).

Ono što je grupama otpora, kako u Njemačkoj tako i u okupiranim zemljama, bilo zajedničko je stalni problem izdajnika u vlastitim redovima. Nacističke vlasti i kolaboracionistički režimi pokušavali su infiltrirati grupe otpora. To se moglo postići na različite načine: neko ko radi za režim pokuša pristupiti grupi otpora; ili neko ko je već pripadnik grupe otpora postane tajni agent Gestapa – iz materijalnih razloga ili pod pritiskom nakon hapšenja i mučenja, ili zbog prijetnji njegovoj porodici.

U jednoj dramatičnoj epizodi Gestapo je uhapsio pristalicu komunista Smaila Ibrahimbegovića u njegovom rodnom radu u zapadnoj Bosni. Preobraćen, uspio je da se priključi partizanima i napreduje kroz njihove redove kao obavještajac, radio je kontrašpijunažu i nalazio komunističke doušnike koji su radili unutar režimske administracije. Uhvaćen je slučajno kad je skupina djece našla ranjenog goluba pismonošu s malom mapom partizanskih položaja. Istraga je pokazala da su ti podaci mogli doći samo od njega. Nakon što je sve priznao, izveden je pred streljački vod.

Aktivnosti izdajnika često su imale dramatične posljedice: u Francuskoj je Jean Moulin, najznačajniji lider ujedinjenog otpora nakon de Gaullea, uhapšen 21. juna 1943. s drugim liderima otpora tokom tajnog sastanka u gradiću Caluire. Do danas traju žustre rasprave o tome koji je član otpora odao informacije Gestapu o tom tajnom sastanku i iz kojih razloga.  

Nicolas Moll Vladan Vukliš