Rudi Čajavec i Partizanska eskadrila

Uspostavom Nezavisne Države Hrvatske, grad Banjaluka je igrom slučaja postao njen geografski centar. Među institucijama koje su prenesene ili uspostavljene u tom gradu bio je i Ured za kolonizaciju, koji je imao zadatak da zemlju otetu od prognanih Srba naseli Hrvatima. Na čelo Ureda u Banjaluci režim je postavio tridesetgodišnjeg Rudolfa (Rudija) Čajavec, rezervnog vazduhoplovnog oficira iz srednje Bosne koji je prethodno pohađao postdiplomski studij iz poljoprivrede na Sorboni u Parizu. Postavljajući ga, nisu znali da se radi o komunisti, pošto duži niz godina Čajavec nije bio član KPJ, pa je samim tim bio nepoznat policiji. 

Kao neženja, Čajavec se nastanio u Hotelu „Palas“. Njegov boemski životni stil privukao je pažnju mnogih lokalnih uglednika, s kojima se relativno brzo sprijateljio. Ispod te fasade se ipak krio čovjek koji je bio spreman za akciju. Prilika se ukazala kada je jedan od službenika Ureda za kolonizaciju, Vinko Markotić, inače član KPJ, shvatio da je njegov šef zapravo potencijalni saradnik. Ova spoznaja se rodila iz svakodnevnih neformalnih razgovora, tokom kojih je Čajavec konačno stavio karte na sto i ponudio svoje usluge. Time je on postao dio komunističke „ćelije“ u Uredu, jedne od nekoliko „ćelija“ koje su radile unutar režimskog aparata.   Njegov prvi doprinos bile su svježe, provjerene, prvorazredne obavještajne informacije, sakupljene tokom redovnih pijanki u „Palasu“, tokom kojih su policijski šefovi, političke glavešine i visoki oficiri suviše opušteno pričali o svojim poslovima. Drugi Čajevčev doprinos bilo je oružje koje je Ured dobio za obezbjeđenje službenika tokom terenskog rada. Puške koje je trebalo da se predaju „kolonistima“ odvožene su partizanima kamionima s kojima je raspolagao Ured. Ipak, treći i najveći Čajevčev doprinos ujedno je i najpoznatiji: stvaranje Partizanske eskadrile.   Kao rezervni pilot, Čajavec je takođe stupio u kontakt sa antifašističkom „ćelijom“ oko Franje Kluza, koji je tada bio stacioniran na vojnom aerodromu u Zalužanima kod Banjaluke. Do proljeća 1942, grupa oko Kluza, ali i sam Čajavec, imali su sve veći rizik da budu otkriveni. U koordinaciji sa partizanskom oblasnom komandom, 23. maja Kluz je ugrabio jedan aeroplan „Potez 25“ i sletio ga na polje Urije kod oslobođenog Prijedora. Za njim je sletio i Čajavec u aparatu “Brege 19“ (Breguet). Ovo su bila prva krila „Partizanske eskadrile“, koja je odmah upućena u borbene misije. Ali ova eksadrila nije bila dugog vijeka. Čajavec je oboren i stradao 4. juna, dok je Kluzov aparat uništen na zemlji 6. jula. Kluz je dvije godine kasnije ponovo u ruke dobio avion. Stradao je u borbama na nebu iznad Dalmacije, leteći u britanskom „Spitfajeru“ (Spitfire) iz nove baze partizanske vazduhoplovne baze u oslobođenoj Italiji.  

Vladan Vukliš