“Šume, šume, najljepša vam hvala” – Priroda, najbliži saveznik partizana

Šume, šume,
Najljepša vam hvala,
U vama se sloboda rađala.

Marš partizana po “šumama i gorama naše zemlje ponosne” i danas predstavlja ikonički motiv jugoslavenske Narodnooslobodilačke borbe, čija se vojna taktika suštinski oslanjala na prirodna bogatstva regije. Nije slučajno da se u jugoslavenskoj obradi pjesme Crvene armije iz Prvog svjetskog rata umjesto “dolina” javljaju “šume”, uobičajeni motiv partizanskih pjesama, grafika i priča. “Šume, šume”, međimurska narodna pjesma, šume adresira kao aktivne sudionike borbe i otpora. U njima se “sloboda rađala” ne samo za Hrvate ili Jugoslavene, nego “za sve male i hrabre narode”. Unatoč opasnostima i legendama koje su uz njih tradicionalno vezane, šume su postale utočištima koja su pružala hranu i logistiku civilima i partizanima tijekom Drugog svjetskog rata. Taj je savez nadilazio samo taktičke elemente ratovanja, ukazujući na transformativni, emancipacijski potencijal suživota potlačenih s prirodom.

Partizanske jedinice, koje su se početkom rata oslanjale na gerilsku taktiku, uvelike su koristile prednosti prirodne morfologije dinarskog gorja i krškog terena, koji su pružali skrovišta, zaklone, osmatračnice, barikade i sl. Poznavanje terena i prirodnih resursa bio je još jedan presudni element otpora: lokalno stanovništvo poznavalo je staze i prečace, izvore hrane, vode i ljekovitog bilja u dubokim šumama. Upravo je to bilo od vitalnog značaja za održavanje otpora, omogućavajući partizanskom pokretu da neprohodan krajolik pretvori u neosvojivu tvrđavu. To iskustvo nije bilo jedinstveno za Jugoslaviju – kako na istoku Europe (Bjelorusija, Poljska, Ukrajina/SSSR), tako i u nekim regijama zapadnoeuropskih zemalja (Italija, Francuska, Norveška), oružani otpor i preživljavanje civila odvijalo se pretežno u planinama i šumama.

Bliskost partizana i prirode korištena je u anti-partizanskog propagandi, jačajući stigmu partizana kao divljaka, bandita ili izopćenika, pri čemu se posebno ciljalo na žene u njihovim redovima. Savezništvo s prirodom korišteno je za dehumanizaciju partizana, usporedivu s percepcijom starosjedioca europskih kolonija, čiji se otpor također oslanjao na suradnju s prirodom. Riječ je o tipičnoj kolonijalnoj percepciji “neciviliziranog drugog”, na koju su se oslanjale ideologije poput nacizma.

U socijalističkoj su Jugoslaviji, šume, planine ili krajolici koji su bila poprišta ključnih borbi, nerijetko proglašavana zaštićenim krajolicima i prirodno-memorijalnom baštinom. Vojni objekti u šumama, špiljama ili materijalni ostaci partizanskih logora i bolnica konzervirani su ili obilježeni spomenicima. Motiv stabla često je korišten kao simbol na spomenicima, dok su nova stabla sađena kao ritualna praksa odavanja počasti palim partizanima.

Sanja Horvatinčić