Muslimanske rezolucije 1941–1942

Da li se protest protiv nasilja može smatrati činom otpora? Pošto postoje različiti načini prema kojima bi se otpor mogao definisati, odgovor na prethodno pitanje bi zavisio od više elemenata. Tu možemo postaviti i dva dodatna pitanja. Prvo, da li je protest protiv nasilja izrečen sa privilegovane pozicije čin otpora? I drugo, da li se selektivan protest može smatrati otporom?

Dok su ustaše i Nezavisna Država Hrvatska sredinom 1941. godine provodile svoju antisrpsku kampanju, oni su istovremeno pokušali redefinisati Muslimane (Bošnjake) kao dio hrvatske nacije. A kako je manji dio muslimanskog stanovništva uzeo učešća ne samo u novim političkim strukturama, nego i u činjenju zločina nad Srbima, postojala je opasnost kolektivne stigmatizacije Muslimana kao cjeline. Zaista, kada su Srbi uzeli oružje i počeli da se brane, u onim područjima gdje su nacionalistički orijentisani pojedinci imali više kontrole nad ustanicima od komunista, dešavali su se izlivi osvetničkog nasilja. Svakako je najvažniji primjer sela Kulen Vakuf u zapadnoj Bosni, gdje je učinjeno masovno ubijanje muslimanskih civila od strane pobunjenika.

Zabrinuti razvojem situacije, grupe muslimanskih građana – sveštenika, političara, trgovaca, službenika i drugih – u nekoliko bosanskih i hercegovačkih gradova i varoši sastavili su peticije (rezolucije) koje su bile adresirane na vlasti NDH ili na njene pojedine funkcionere. Najmanje devet ovih rezolucija je bilo sastavljeno. One su uglavnom protestovale zbog inferiornog položaja muslimana u odnosu na katolike i izražavale su strah od preuzimanja kolektivne krivice zbog zločina manjine. U pojedinim peticijama je čak notirano da je ova krivica možda namjerno konstruisana nekorektnom upotrebom fesa (muslimanske tradicionalne kape) od strane ustaških snaga u Bosni. Većina ovih rezolucija osuđuju zločine nad Srbima i pokušavaju uzeti u zaštitu muslimanske Rome. Samo jedna, ipak, tek pominje da je učinjena represija nad Jevrejima, dok nijedna od njih nije bila usmjerena protiv Osovine i NDH.

„Muslimanske rezolucije“, samim tim, nije lako definisati. Njihova kolektivna poruka je dodatno komplikovana protivrječnim djelovanjem njenih mnogih potpisnika. Jedan od njih, Murat beg Pašić iz Bijeljine, prvo je učestvovao u pogromu nad Srbima, a zatim je potpisao peticiju kojom se ta ista djela osuđuju. Kao i mnogi drugi potpisnici, svoje je interese usko vezao za njemačkog okupatora. Drugi potpisnik, tuzlanski muftija Muhamed Šefket Kurt, direktno je spriječio masovni pokolj Srba koji je planiran za pravoslavni Božić 1942. Prateći mnogu muslimansku omladinu koja je eventualno prihvatila poziv komunista da se priključe oružanoj borbi – umjesto da „skrštenih ruku“ budu zadovoljeni „pisanjem rezolucija“ – Kurtova dva sina su poginuli kao partizani.  

Vladan Vukliš, Dino Dupanović Nedim Pustahija